RETORIKA: WASTONG GAMIT NG SALITA

   Wastong Gamit ng Salita

Nang at Ng

Ang wastong paggamit ng ng at nang ay ang isa sa mga hindi masyadong napagtutuunan ng pansin ng marami sa atin, sa ating pagsusulat. Mababatid na naiiba ang kahulugan ng pangungusap kung nabaliktad ang ating paggamit sa ngat nang, kaya mahalagang malaman ang wastong paggamit ng mga ito.

Sa lesson na ito, ang ituturo ng may-akda ay ang shortcut para malaman kung ano ang dapat gamitin sa ng o nang sa isang pangungusap. Ang mga sumusunod ay ang mga pagkakataon kung kailan kailangang gamitin ang nangang sa isang pangungusap:

• Kung ang sumusunod na salita ay pandiwa (verb).

1. Pag-uulit ng pandiwa

Halimbawa:

Talon nang talon ang mga bata.

Lipad nang lipad ang mga kalapati.

Ibang halimbawa:

Nasaktan si Gorrio nang iwanan siya ng kanyang kasintahan.

Biglang nagkagulo ang mga tao nang lumabas sa pinto si Lovi Poe.

• Kung ang sumusunod na salita ay pang-uri (adjective).

Halimbawa:

Ang lumakad nang matulin kung matinik ay malalim.

Sumuko nang mahinahon ang mga pugante.

• Kung gagamitin sa unahan ng pangungusap.

Halimbawa:

Nang lumalim ang gabi ay nagsimulang mag-uwian ang mga bisita.

Nang umapaw ang tubig sa ilog ay nagsimulang lumikas ang mga residente. 

• Ang nang ay ginagamit bilang pinagsamang na at na.

a. Aalis ka nang hindi nagpapaalam? (Aalis ka na na hindi nagpapaalam?)

b. Gawin mo nang hindi nagrereklamo. (Gawin mo na na hindi nagrereklamo.)

c. Ang uniporme ay itiniklop nang hindi pa pinaplantsa. (Ang uniporme ay itiniklop na na hindi pa pinaplantsa.)

Sa ibang mga hindi nabanggit sa itaas na pagkakataon ay automatic na ng ang dapat gamitin.

Mga Halimbawa:

Ang bahay na ito ay pagmamay-ari ng mga Hernandez.

Si Benedict ang kumuha ng halabas kanina.

Binilisan ng bata ang paglalakad sapagkat siya ay natatakot.

Si Marlon pinag-uusapan ng kaniyang mga kaibigan dahil sa kabahuan niya.

Kung at Kong

KUNG

Bilang pangatnig na panubali sa hugnayang pangungusap

Halimbawa:

Mayaman na sana si Tiyo Juan kung naging matalino lamang sana siya sa paghawak ng pera.

KONG

Galing sa panghalip na panaong ko at inaangkupan ng ng.

Halimbawa:

Nais kong pasalamatan ang lahat ng dumalo sa pagdiriwang ng aking kaarawan.

May at Mayroon

Wastong gamit ng MAY

ü  Ginagamit ang may kapag sinusundan ng pangngalan.

·         May pera ka ba?

·         Lahat sila ay may regalong matatatanggap.

ü  Kapag sinusundan ng pandiwa

·         May sasabihin ko sa’yo.

·         May pupuntahan ako sa Sabado.

ü  Kapag sinusundan ng pang-uri

·         May mahalagang bagay kang dapat matuklasan.

·         Maymagandang anak si Mang Jose.

ü  Kapag sinusundan ng panghalip na panao sa kaukulang paari

·         Bawat miyembro ay may kani-kanilang hinaing.

·         Bawat tao ay may kanya-kanyang problema sa buhay.

·         Masayang ipinagdiriwang ang pista roon sa may amin.

Wastong gamit ng Mayroon

ü  Kapag may napapasingit na kataga sa salitang sinusundan nito.

·         Mayroon pa bang magsasalita ukol sa paksang ito?

·         Mayroon po kaming isusumbong sa inyo.

·         Si Marvin ay mayroon ding magagandang katangian tulad ni Joseph.

ü  Ginagamit na panagot sa tanong.

·         May bagyo ba?–Mayroon.

·         May takdang aralin ka ba ? -Mayroonpo.

·         May maasahan ba akong tulong sa kanya? –Mayroon naman.

ü  Ginagamit kung nangangahulugang ng pagka-may kaya sa buhay

·         Hindi magandang magpanggap na mayroon sapagkat matutuklasan din sa bandang huli ang totoong kinatatayuan sa buhay.

·         Ang mga Morales ay mayroonsa bayan ng Dolores.

Wastong paggamit ng Subukin at Subukan

SUBUKIN

ü  Ang subukinay nangangahulugan ng pagsusuri o pagsisi-yasat sa uri,lakas o kakayahan ng isang tao o bagay.

·         Subukinmong gamitin ang sabong ito at baka hiyang sa iyo.

·         Subukinmong kumain ng gulay at prutas upang sumigla ka.

·         Susubukinng mga mga tagalalawigan ang galing ng mga tagalunsod.

SUBUKAN

ü  Ang subukanay nangangahulugan ng pagtingin upang malaman ang ginawa ng isang tao o mga tao.

·         Subukanmo siya upang malaman mo ang kanyang sekreto.

·         Ani Erap noon, “Wag n'yo akongsubukan!”.

·         Subukanmo ang iyong kasintahan hanggang sa makarating sya sa kanyang paroroonan.

Wastong paggamit ng Pahiran at Pahirin

PAHIRIN

ü  Angpahirinay nangangahulugan ng pag-alis o pagpawi sa isang bagay,alisin ang bagay.

·         Pahirin mo ang iyong pawis sa noo.

·         Pahirin mo ang iyong uling sa mukha.

PAHIRAN

Dalawaang maaaring ibigay na kahulugan ng pahiran.

1.Ang lunan o bahagi ng lunan o bagay na pinanggagalingan ng bagay na pinahid. Sa ganitong gamit ang pahiran ay may layon.

2. Nagagamitdin angpahiransakahulugangpaglalagayngkauntingbagayat karaniwanay sabahagingkatawan.

·         Pahiran mo ng vicks ang aking likod.

·         Pinapahiran ng langis ng dalaga ang kanyang buhok.

·         Bakit mo pinapahiran ng alkohol ang iyong mga kamay.

Wastong gamit ng Operahin at Operahan

OPERAHIN

ü  Tinutukoy ng operahin ang tiyak na bahaging tinitistis.

·         Ang mga mata ng matanda ay ooperahin bukas.

·         Kailan nakatakdangoperahin ang iyong bukol sa dibdib?

·         Ooperahin na ang bukol sa tuhod ni Ernani.

OPERAHAN

ü  Tinutukoy nito ang tao at hindi ang bahagi ng katawan.

·         Ooperahanna ng doktor ang naghihirap na may sakit.

·         Inoperahanna si Emil kahapon.

·         Si Vic ay kasalukuyanginooperahansa pagamutan ng St.Luke.

Wastong gamit ng Rin, Raw, Daw at Din

RIN at RAW

ü  Ang mga katagang rinat raw ay ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa patinig at sa malapatinig naw aty.

·         Tayo ay kasamarinsa mga inanyayahan.

·         Ikawrawang napipisil ng mga hurado na kakatawan sa ating pamantasan.

·         Sasakay rawsiya sa unang bus na daraan.

DIN at DAW

ü  Angdinatdaway ginagamit kung ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa katinig maliban sa wat y.

·         Takotdinsiyang magsinungaling kagaya mo.

·         Masakit dawang ulo ni Marlon kaya hindi siya nakapasok sa klase.

·         Malakas dinang patahian nila katulad ng patahian ninyo.

Wastong paggamit ng kung ‘di, kung di at kundi

·         Ang kung'di ( if not) ay pinaikling kung hindi.

·         Ang kungdi ay di dapat gamitin. Walang salitang ganito.

·         Ang kundi ay kolokyalismo ng kung'di.

·         Kung'di ka sana mapagmataas ay kaibigan mo pa rin si Louela.

·         Walang makakapasok sa gusali kundi ang mga empleyado lamang.

Wastong gamit ng KINA at KILA

ü  Angkinaay panandang pangkayarian sa pangngalan katulad ng sina.

ü  Walang salitang kilasa Balarilang Filipino.

ü  Ang paggamit ng kila ay karaniwang pagkakamali.

·         Papunta na kami kina Ms. Katipunan.

·         Kina Malou gaganapin ang pagdiriwang.

·         Malayo ba rito ang kina Riza at Ronie?

Wastong paggamit ng Pinto at Pintuan

ü  Ang pinto (door) ay bahagi ng daanan na isinasara at ibinubukas. Ginagawa ito upang ilagay sa pintuan.

·         Isinara niya ang pinto upang hindi makapasok angt lamok.

ü  Ang pintuan (doorway) ay ang kinalalagyan ng pinto. Ito rin ang bahaging daraanan kapag bumukas na ang pinto.

·         Nakaharang sa pintuan ang paso ng halaman kung kaya't hindi niya maisara ang pinto.

Wastong paggamit ng Hagdan at Hagdanan

ü  Anghagdan (stairs)ay mga baytang at inaakyatanat binababaan sa bahay/gusali.

·         Mabilis niyang inakyat ang hagdan upang marating ang klinika.

ü  Ang hagdanan ( stairway) ay bahaging bahay na kinalalagyan ng hagdan.

·         Matitibay ang hagdanan ng kanilang bahay kaya hindi gumuho ang hagdan niyon matapos ang lindol.

Wastong gamit ng Iwan at Iwanan

ü  Ang iwan (to leave something) ay nangangahulugang huwag isama/dalhin.

·         Iwan nalang niya ang bag niya sa kotse ko.

ü  Ang iwanan (to leave something to somebody) ay nangangahulugang bibigyan ng kung ano ang isang tao.

·         Iwanan mo 'kong perang pambili ng pananghalian.

Wastong paggamit ng Tunton, Tungtong at Tungtong.

ü  Ang tungtong ay panakip sa palayok o kawali.

·         Hindi Makita niMang Efren ang tungtong ng palayok sa kusina.

ü  Ang tuntong ay pagyapak sa anumang bagay.

·         Tumuntong siya sa mesa upang maabot ang bumbilya.

ü  Ang tunton ay pagbakas o paghanap sa bakas ng anumang bagay.

Hindi komatuntong kung saan na nagsuot ang aming tuta

PREPARED BY: Crisian Jane Husain